Wielkopolska Izba Rolnicza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Wielkopolska Izba Rolniczaa)

Wielkopolska Izba Rolnicza – jednostka samorządu gospodarczego rolnictwa i instytucja publiczno-prawna, ustanowiona w celu zorganizowania zawodu rolniczego oraz w dziedzinie działalności rolnictwa. Samorząd rolniczy stanowił zdecentralizowaną formą administracji publicznej o charakterze przymusowym, obejmujących wszystkich rolników. Pojęcie rolnictwo obejmowało – oprócz rolnictwa – również leśnictwo, ogrodnictwo, hodowlę zwierząt i ryb oraz inne gałęzie wytwórcze związane z gospodarstwem rolnym.

Powstanie Izby[edytuj | edytuj kod]

Wielkopolska Izba Rolnicza powstała jako pierwsza izbą na ziemiach polskich. Jej rodowód sięga 1895 r., kiedy zorganizowana została w rejencji poznańskiej w oparciu o pruską ustawę o izbach rolniczych z 1894 r[1]. Pierwotnie nadano jej nazwę Izba Rolnicza w Poznaniu, którą w 1920 r. dekretem Ministra b. dzielnicy pruskiej zmieniono na Wielkopolska Izba Rolnicza[2].

Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. powołano Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej z uprawnieniami do przejęcia od władz pruskich wszelkich władz i urzędów pod bezpośrednie kierownictwo władz polskich[3]. Proces spolonizowania pruskiej izby rolniczej polegał na dostosowanie ustawodawstwa pruskiego do aktualnej sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej kraju. Decyzją Ministra b. dzielnicy pruskiej z 1919 r. przejęto cały stan posiadania izby, w postaci nieruchomości, zasobów, szkół rolniczych, stacji doświadczalnych i dokumentów (ksiąg zwierząt zarodowych). Przejmując izbę, Polacy obsadzili swoimi urzędnikami stanowiska zajmowane wcześniej przez Niemców, pozostawiając dawną strukturę wydziałów[4][5][6].

Rozporządzeniem Ministra b. dzielnicy pruskiej z 1920 r. o izbach rolniczych nadano izbie statut oraz wybrano prezesa Izby[7]. Podstawowym zadaniem izby było współdziałanie z administracją rządową, reprezentacja i obrona interesów rolnictwa i leśnictwa, zakładanie i prowadzenie szkół rolniczych, stacji doświadczalnych oraz popieranie postępu rolniczego[8]. Funkcje wykonawcze sprawował dyrektor izby, któremu podlegały następujące wydziały kierowane przez naczelników[9]:

  • Wydział Ekonomiczny,
  • Wydział Szkolnictwa Rolniczego,
  • Wydział Leśnictwa,
  • Wydział Hodowli Inwentarza,
  • Wydział Nasienny,
  • Wydział Produkcji Rolniczej,
  • Wydział Książkowości Rolniczej,
  • Wydział Budownictwa Wiejskiego,
  • Wydział Stacji Doświadczalnych,
  • Wydział Organizacji Małorolnych,
  • Wydział Wydawnictw.

W 1924 r. ogólna liczba zatrudnionego pracowników wynosiła 147 osób, w tym personel urzędniczy, nauczyciele, specjaliści i doradcy.

Izba rolnicza wg ustawy z 1928 r.[edytuj | edytuj kod]

Rozwój izb rolniczych w okresie międzywojennym można podzielić na dwa okresy. W pierwszym okresie obejmującym lata 1918–1928 na terenie kraju funkcjonowały trzy izby rolnicze – w Poznaniu, Toruniu i Katowicach. Wielkopolska izba Rolnicza i Pomorska Izba Rolnicza powstały decyzją Ministra b. dzielnicy pruskiej. Natomiast Śląska Izba Rolnicza działała na podstawie autonomicznej ustawy Sejmiku Śląskiego i podlegała Wojewodzie Śląskiemu, dlatego Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych nie posiadał bezpośrednich uprawnień w stosunku do tej izby.

W 1922 r. podjęto próbę utworzenia izb rolniczych na jednolitych zasadach w całym państwie, jednak negatywna opinia w Związku Polskich Organizacji Rolniczych, wstrzymała prace legislacyjne[4]. Dopiero rozporządzeniem Prezydenta RP z 1928 r. zdefiniowano izby jako jednostki samorządu gospodarczego i osobę publiczno-prawną, działającą na obszarze jednego województwa[10]. Istota samorządowego charakteru izb rolniczych wyrażała się w wykonywaniu przez nie praw zwierzchnich w stosunku do członków, których przynależność do izb rolniczych była obligatoryjna. Izby posiadały charakter powszechny, mogły zatem reprezentować interesy wszystkich rolników i bronić całego rolnictwa.

Według statutu nadanego Izbie w 1929 r. organami Izby były – rada Izby, zarząd Izby i prezes Izby[11]. Rada Izby składała się z 70 radców pochodzących z wyboru oraz 14 pochodzących z nominacji. Wśród ogólnej liczby radców pochodzących z wyboru wchodziło 48 radców z okręgów wyborczych i 22 radców z wyboru ze społecznych organizacji rolniczych. Radzie nadano dużo kompetencji, w tym wybór prezesa i wiceprezesa izby, wybór członków zarządu Izby oraz ich zastępców, uchwalenie preliminarza budżetowego oraz zatwierdzanie sprawozdań rachunkowych Izby. Dla przeprowadzenia wyborów radców ustanowiono 24 okręgów wyborczych, przy czym w każdym okręgu wybierano po dwóch radców.

Izba rolnicza wg ustawy z 1932 r.[edytuj | edytuj kod]

Wprowadzenie w 1932 r. nowelizacji ustawy o izbach rolniczych wynikało z potrzeby nawiązania bliższej współpracy izb z samorządem terytorialnym[12][13]. Do zadań izb rolniczych należało współdziałanie z władzami państwowymi przy wykonywaniu nadzoru nad działalnością powiatowych związków samorządowych. Jednym z najważniejszych celów tego współdziałania było zapewnienie jednolitości prowadzonej przez obydwie organizacje samorządowe akcji popierania rolnictwa.

Drugim problemem określony w ustawie z 1932 r. było bardziej precyzyjne określenie dochodów izb rolniczych. W ustawie z 1928 r. w sposób enigmatyczny określono, że dochody pochodzą z opłat za świadczenia i usługi, z własnego majątku oraz z zasiłków rządowych i samorządowych[14].

Dopiero w 1932 r. przyjęto, że gospodarka finansowa Izby funkcjonowała w granicach ustalonych w budżecie, zaś dochody izby składały się z[13]:

  • 3% udziału w ogólnej kwocie państwowego podatku gruntowego, pobranego w okręgu Izby,
  • 50% kwot uzyskiwanych z okręgu izby na podstawie przepisów obowiązujących o finansach komunalnych,
  • opłat ustanowionych na rzecz izby na mocy obowiązujących ustaw,
  • opłat za świadczenia i usługi oddawane rolnikom przez izbę,
  • zasiłków rządowych, samorządowych lub innych.

Zadania Izby[edytuj | edytuj kod]

Do zadań izb rolniczych należało[13]:

  • przedstawicielstwo i obrona interesów rolnictwa,
  • samodzielne przedsiębranie – w granicach obowiązujących przepisów prawa – środków w zakresie wszechstronnego popierania rolnictwa,
  • wykonywanie czynności powierzanych izbom rolniczym przez ustawy ł rozporządzenia oraz współdziałanie z władzami rządowymi i samorządowymi we wszelkich sprawach dotyczących rolnictwa, w szczególności zaś przy wykonywaniu przez te władze nadzoru nad działalnością powiatowych samorządów terytorialnych i zapewnianiu jednolitości prowadzonej przez te samorządy akcji w dziedzinie rolnictwa.

Cele Izby[edytuj | edytuj kod]

W urzeczywistnianiu przedstawicielstwa i obrony interesów rolnictwa izby rolnicze miały na celu[13]:

  • występowanie do władz rządowych i samorządowych z wnioskami o ogólnych potrzebach rolnictwa oraz o potrzebach rolnictwa ich okręgów,
  • wydawanie opinie w sprawach dotyczących rolnictwa, w szczególności zaś opinie o projektach ustaw i rozporządzeń z zakresu rolnictwa oraz innych dziedzin, mających znaczenie dla rolnictwa,
  • delegowania swoich przedstawicieli do istniejących przy władzach rządowych organów doradczych,
  • wyznaczania na żądanie właściwych władz lub osób zainteresowanych rzeczoznawców do wydawania opinii, stwierdzania stanu faktycznego oraz innych działań, wymagających wiarogodności i znajomości rzeczy w sprawach dotyczących rolnictwa,
  • składania Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych sprawozdania o stanie rolnictwa w ich okręgach.

Samodzielne popieranie rolnictwa[edytuj | edytuj kod]

W zakresie samodzielnego popierania rolnictwa do zadań izb rolniczych w szczególności należało[13]:

  • zakładanie i utrzymywanie szkół rolniczych oraz szerzenie oświaty rolniczej pozaszkolnej,
  • organizowanie doświadczalnictwa we wszystkich gałęziach produkcji rolnej,
  • organizowanie wystaw i pokazów rolniczych,
  • udzielanie porad i pomocy fachowej w sprawach rolnictwa,
  • organizowanie rachunkowości gospodarstw rolnych,
  • organizowanie melioracji rolnych, sprawowanie opieka nad spółkami wodnymi, pastwiskowymi i leśnymi, lecznictwa zwierząt domowych,
  • organizowanie hodowli, w szczególności kwalifikowanie gospodarskich zwierząt zarodowych i prowadzenie ksiąg tych zwierząt, wykonywanie kontroli gospodarstw hodowlanych oraz produktów hodowli,
  • kwalifikowanie nasion i ziemiopłodów wprowadzanych do obrotu handlowego jako materiał uszlachetniony,
  • organizowanie akcji ochrony roślin przed chorobami roślin i ich szkodnikami oraz akcji tępienia chwastów.

Wybór radców w okręgach wyborczych[edytuj | edytuj kod]

Do rady izby wybierano osoby przez zgromadzenia wyborcze, bez różnicy płci, które przy braku przeszkód, czyniących zadość następującym warunkom[13]:

  • ukończyły 30 lat,
  • byli właścicielami, dzierżawcami (użytkownikami) lub kierownikami założonych w okręgu izby gospodarstw rolnych,
  • pracowali w okręgu izby w dziedzinie rolnictwa i posiadali wykształcenie wyższe lub wykształcanie rolnicze co najmniej średnie.

Okręgi wyborcze z 1933 r.[edytuj | edytuj kod]

Dla przeprowadzenia wyborów radców ustanowiono 7 następujących okręgów wyborczych, przy czym w każdym okręgu wybierano po jednym radcy[15][16]:

  • I – ostrowski, kępiński, krotoszyński, rawicki,
  • II – leszczyński, gostyński, śremski, jarociński,
  • III – poznański, Poznań, kościański, średzki,
  • IV – gnieźnieński, Gniezno, wrzesiński, mogileński, żniński,
  • V – wągrowiecki, obornicki, szubiński, chodzieski,
  • VI – bydgoski, Bydgoszcz, inowrocławski, Inowrocław, wyrzyski, VII -nowotomyski, szamotulski, międzychodzki, czarnkowski, wolsztyński.

Ponadto dokonywano wyboru radców z wyboru społecznych organizacji rolniczej, w tym po jednym radcy z następujących organizacji[17]i:

  • Wielkopolskie Towarzystwo Kółek Rolniczych,
  • Wielkopolski Związek Kółek Włościańskich,
  • Naczelna Organizacja Zjednoczonego Przemysłu i Rolnictwa Zachodniej Polski,
  • Wielkopolskie Towarzystwo Hodowli Bydła Czarno-Białego Rasy Nizinnej,
  • Wielkopolski Związek Hodowców Konia Szlachetnego,
  • Wielkopolski Związek Hodowców Trzody Chlewnej,
  • Związek Zawodowy Hodowców i Wytwórców Nasion i Ziemniaków Siewnych „Cerelita”,
  • Związek Stowarzyszeń Plantatorów Buraków Cukrowych Wielkopolski i Pomorza,
  • Wielkopolskie Zrzeszenie Właścicieli Lasów.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zbiór ustaw pruskich nr 9686 s. 126.
  2. Dekret Ministra b. Dzielnicy Pruskiej dotyczący Izby Rolniczej w Poznaniu. Dziennik Urzędowy Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej, 1920 nr 16, poz. 157.
  3. Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej. Dz. U.1919 nr 64, poz. 385.
  4. a b Kamil Sikora, Izby rolnicze jako forma samorządu gospodarczego w Polsce, Studia Iuridica Lublinensia 2012, nr 17, 103-123.
  5. Stanisław Miklaszewski, Izby rolnicze, Zarys rozwoju samorządu rolniczego w Europie współczesnej, Nowe prawo o izbach rolniczych, Warszawa 1933.
  6. Grzegorz Wysocki, Historia samorządu rolniczego na ziemiach polskich na przykładzie Wielkopolskiej Izby Rolniczej, Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, nr 2/108, 2022.
  7. Rozporządzenie dotyczące zmiany ustawy o izbach rolniczych z dnia 30 czerwca 1894 r., Dziennik Urzędowy Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej, 1920 nr 16, poz. 156.
  8. Katarzyna Walkowiak, Rola izb rolniczych w rozwoju wsi i rolnictwa w Polsce, Wyższa Szkoła Bankowa, Poznań 2008.
  9. Rocznik Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu na rok 1924, Wydawnictwo własne, Poznań 1924.
  10. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o izbach rolniczych. Dz. U. 1928 nr 39, poz. 385.
  11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 marca 1929 r. o nadaniu nowego statutu Wielkopolskiej Izbie Rolniczej. Dz. U. 1929 nr 17, poz. 140.
  12. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. o zmianach w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o izbach rolniczych. Dz. U. 1932 nr 94, poz. 817.
  13. a b c d e f Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 22 listopada 1932 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o izbach rolniczych. Dz. U. 1932 nr 2, poz. 16.
  14. Stanisław Miklaszewski, Izby rolnicze, Związek Izb i Organizacji Rolniczych, Warszawa 1934.
  15. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 14 kwietnia 1933 r. o zmianie statutu Wielkopolskiej Izby Rolniczej. M. P. 1933 nr 103, poz. 124.
  16. Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 sierpnia 1938 r. w sprawie uzupełniającego wyboru radców przez społeczne organizacje rolnicze do Rady Wielkopolskiej Izby Rolniczej. M. P. 1938 nr 201, poz. 406.
  17. Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 31 maja 1933 r. w sprawie wyboru radców przez społeczne organizacje rolnicze do rady Wielkopolskiej Izby Rolniczej. M. P. 1933 nr 130, poz. 169.